Τράπεζα γλωσσικών ασκήσεων για το Λύκειο

Ο πλούτος της γλώσσας –κάθε γλώσσας– είναι οι λέξεις της. Η λέξη είναι το βασικό δομικό στοιχείο του λόγου· η λέξη σημαίνει, συντάσσεται, συντίθεται, παράγει και παράγεται, ανακαλεί παραστάσεις, προκαλεί συνειρμούς και συγκινεί με την κυριολεκτική και μεταφορική σημασία της και τη μουσικότητά της. Γι’ αυτό η σωστή εκμάθηση της γλώσσας αρχίζει από την ακριβή γνώση της σημασίας ή των σημασιών που έχει η λέξη και από τη σωστή χρήση της.

Αυτό ισχύει για όλες τις γλώσσες και κατά μείζονα λόγο για την ελληνική, που έχει μακραίωνη αλλά ενιαία ζωή. Υπάρχουν ελληνικές λέξεις που χρησιμοποιούνται αδιάλειπτα για αιώνες από γενιές ανθρώπων, Ελλήνων αλλά και ξένων. Σ’ αυτήν την ιστορική διαδρομή άλλες επέζησαν αυτούσιες, άλλες άλλαξαν ως προς τη σημασία ή προφέρονται και γράφονται διαφορετικά. Οι αλλαγές όχι μόνο δεν τις έφθειραν, αλλά προσέδωσαν σ’ αυτές πολυσημία, μαγεία και μαρτυρούν αδιάψευστα τη συνέχεια και την ενότητα της γλώσσας μας, φτάνει να είμαστε στη θέση να αντιλαμβανόμαστε τη λειτουργία των στοιχείων της.

Ακριβώς αυτός είναι και ο σκοπός της «Τράπεζας Γλωσσικών Ασκήσεων», να βοηθήσει όσους ενδιαφέρονται για τη σωστή εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν τη γλώσσα μας, ως βοήθημα στο έργο τους, και σε όσους τη μαθαίνουν, ως μέσο άσκησής τους για τη γνώση και τη σωστή χρήση της. Για το λόγο αυτόν κρίναμε απαραίτητο να συμπεριληφθούν σ’ αυτήν και ασκήσεις που αναφέρονται στα σχολικά βιβλία της γλώσσας του γυμνασίου και του λυκείου.

Το βιβλίο αποτελείται από δύο μέρη, την εκφώνηση και τη λύση των ασκήσεων, και χωρίζεται σε δέκα ενότητες που περιέχουν ανάλογες με το θέμα κάθε ενότητας ασκήσεις. Η διαίρεση αυτή δεν είναι, βέβαια, απόλυτη, αφού ασκήσεις που περιέχονται σε μια ενότητα θα ήταν δυνατόν να αποτελούν ασκήσεις κάποιας άλλης ενότητας. Μπορεί κανείς, για παράδειγμα, να διαχωρίσει την ορθογραφία των λέξεων από την ετυμολογική τους προέλευση ή τη στίξη από τη σύνταξη;

Πρόθεσή μας δεν είναι να διατυπώσουμε κάποιους κανόνες ούτε να ζητήσουμε την επισήμανση των γλωσσικών φαινομένων, όπως αυτά εμφανίζονται στο λόγο μας. Θεωρούμε πολύ πιο σημαντικό να μπορεί αυτός που μιλάει και γράφει την ελληνική να αξιοποιεί όλες τις δυνατότητες που του προσφέρει, να μετατρέπει δηλαδή τις δομές της, να επιλέγει την ακριβή λέξη, να συνδυάζει τις κατάλληλες λέξεις, να χειρίζεται με άνεση το λεκτικό πλούτο που διαθέτει και να αισθητοποιεί το λόγο του με κάθε εκφραστικό μέσο. Αυτή είναι η επιδίωξή μας.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στη λύση των ασκήσεων, επειδή πιστεύουμε ότι η ουσία των ασκήσεων βρίσκεται μάλλον στην απάντησή τους παρά στην εκφώνησή τους.

Τέλος, για την ευκολότερη χρήση του βιβλίου, ο χρήστης του μπορεί να αναζητεί την άσκηση που θέλει, είτε από το ευρετήριο των λέξεων, που υπάρχει στο τέλος, είτε ανατρέχοντας στην ανάλογη ενότητα είτε και με τις παραπομπές, οι οποίες δείχνουν πού αναφέρονται πολλές από τις ασκήσεις.