Ταξίδι στην Εσπέρια

Στα μέσα του 16ου αιώνα, ένας ταπεινός Έλληνας αντιγραφέας χειρογράφων, ο Νίκανδρος ο Κερκυραίος, ξεκινά για ένα παράξενο, ανάστροφο ταξίδι. Ενώ οι σύγχρονοί του πηγαίνουν προς την Ανατολή η σαλπάρουν για τον Νέο Κόσμο, αυτός πορεύεται προς την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Φλάνδρα, την Αγγλία και τη Γαλλία.
Ουμανιστής με κλασική παιδεία, μας παραδίδει την Ευρώπη της Αναγέννησης μέσα από τα λόγια του Στράβωνα και του Ιουλίου Καίσαρα, και σ’ αυτή την Ευρώπη δεν βρίσκουμε ίχνος απ’ ό,τι εμείς θεωρούμε οικείο. Ποτάμια, πόλεις και λαοί με αρχαϊκά ονόματα ανήκουν σε χώρες εξωτικά μεταμορφωμένες, εκεί που η Μεταρρύθμιση είναι στα σπάργανα, εκεί που παρασκευάζεται η κερβεσία, αλλιώς μπίρα, και εκεί που τις γυναίκες τις φιλούν δημόσια στο στόμα.
Η σχέση των τραγικοκωμικών γαμήλιων περιπετειών του Ερρίκου Η’ βασιλιά της Αγγλίας, η συνάντηση με τον Φραγκίσκο Α’  τής Γαλλίας, ο διάσημος Έρασμος και ο Λούθηρος δεν καταφέρνουν ωστόσο να κρύψουν τον καημό του εξόριστου. Στο θέαμα μιας Ευρώπης που σπαράζεται από βίαιους και ασταμάτητους πολέμους, στο νου του Νίκανδρου έρχεται η Μεσόγειος, όπου ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής και ο πειρατής βασιλιάς Μπαρμπαρόσα, οδηγημένοι από τις έριδες ανάμεσα στους πρίγκιπες της Δύσης, πολιορκούν και λεηλατούν την πατρίδα του την Κέρκυρα.
Το Ταξίδι γίνεται έτσι το αφήγημα μιας μελαγχολικής εξερεύνησης σε γη μακρινή, όπου η ικανότητα να μιλάς για τον άλλο γίνεται ζωτική ανάγκη για τη δική σου ύπαρξη, «ραγίζοντας το φίλτρο συνηθειών και προκαθορισμένων κρίσεων, ξεθαμπώνοντας τις διόπτρες», όπως γράφει ο Υβ Ερσάν, διευθυντής σπουδών στο EHESS, στο Επίμετρό του «Τα γυαλιά του Νίκανδρου».

Το Ταξίδι στην Εσπερία πέρασε σχεδόν απαρατήρητο στους αιώνες από τη συγγραφή του, μεταφράζεται όμως στην Ελλάδα για πρώτη φορά ολόκληρο, με την επιμέλεια του Πάολο Οντορίκο, πρώην διευθυντή σπουδών στο EHESS.
Ο ιστορικός σχολιασμός και οι σημειώσεις έγιναν από τον Ζοέλ Σναππ, ερευνητή του Ινστιτούτου Ανθρωπιστικών Σπουδών της Φλωρεντίας.

Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ γράφει στη δοκιμή του « Ένας Έλληνας στην Αγγλία του 1545 » το 1952 (Δοκιμές, Δεύτερος τόμος, Ίκαρος, 2013) :

« Ονομάζεται Νίκανδρος Νούκιος · πατρίδα του η Κέρκυρα· θα ήμουν αισιόδοξος αν ελογάριαζα πως υπάρχουν δέκα Έλληνες που να έχουν διαβάσει λίγες φράσεις από τα γραφόμενά του. Και όμως, ύστερ’ από τον σχεδόν μυθικό Μασσαλιώτη, τον Πυθέα εκείνον του 4ου αιώνα προ Χριστού, ο Νίκανδρος είναι ο πρώτος Έλληνας που έγραψε τις εντυπώσεις του από την Αγγλία · ο πρώτος, ασφαλώς, που είδε και περιεργάστηκε το Λονδίνο και που μας άφησε μια περιγραφή του. […] Το μεγαλύτερο μέρος του συγγράμματος του Νίκανδρου –τιτλοφορείται Αποδημίαι– είναι ανέκδοτο. Αναπαύεται ακόμη σε κατάσταση χειρογράφου στη Βοδλειανή Βιβλιοθήκη της Οξφόρδης, στην Αμβροσιανή του Μιλάνου, στο Εσκοριάλ. […] Ο Νίκανδρος κάνει ακόμη ουρά για να βρει τον εκδότη του. Στο πρώτο βιβλίο του έργου του, ο Νίκανδρος περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες τα πράγματα που του έκαναν εντύπωση στο μακρύ αυτό ταξίδι από την Ιταλία ώς τη Φλάνδρα. […] Στην Αγγλία, ο Νίκανδρος κοιτάζει τη φυσική διαμόρφωση της χώρας, το κλίμα, την πανίδα της στεριάς και του πελάγου, τους τρόπους των κατοίκων, την πολιτική. Ακούει, τις ιστορίες που του διηγούνται για το κάθετι. Δεν παραλείπει να σημειώσει τα κουτσομπολιά που έχει πάρει το αυτί του για τα συζυγικά δράματα του βασιλιά Ερρίκου με τις έξι διαδοχικές γυναίκες του. Δεν μπορεί να μη συλλογιστεί κανείς πως ο Νίκανδρος έζησε για λίγους μήνες ανάμεσα σ’ έναν κόσμο που ετοιμάζεται για μια μεγάλη άνθηση – αυτήν που ονομάζουν «ελισαβετιανή»· τον κόσμο που θα αρχίσει να εκφράζει, περίπου μια γενιά αργότερα, ο Σαίξπηρ. […] Στο Ρότερνταμ, δείχνει πόσο θαυμάζει τον Έρασμο, στο Louvain μιλά για το περίφημο πανεπιστήμιό του · στη Γαλλία, μνημονεύει με συγκίνηση τον ξακουστό καλλιγράφο, τον Άγγελο Βεργίκιο, τον Κρητικό. […] Νιώθει κανείς μεγάλο πειρασμό να περιπλανηθεί ακόμη στις σελίδες του Νίκανδρου. Το βιβλίο του είναι ενδιαφέρον, αν όχι για τις υλικές πληροφορίες του […] πάντως όμως για την ιστορία μιας ορισμένης ψυχολογίας, μιας ελληνικής συμπεριφοράς, που θα παίξει αργότερα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των σημερινών Ελλήνων · θέλω να πω, με δυό λόγια : την ιστορία του ήθους και του ύφους του Έλληνα που έρχεται σε επαφή με τις χώρες της Δύσης. Ο Νίκανδρος είναι ένας αντιπροσωπευτικός τύπος του μεταβυζαντινού Έλληνα των καιρών της Αναγέννησης. […] Οπωσδήποτε, τον καιρό που τον συναντούμε, έχουν περάσει εκατό χρόνια από την πτώση της Πόλης. Νέος, φεύγει από την πατρίδα του, διωγμένος από την καταστροφή των Τούρκων του Βαρβαρόσα. Πρόσφυγας στη Βενετιά, αναγκάζεται, « πενία συζών », να γίνει αντιγραφέας ελληνικών χειρογράφων για να κερδίσει το ψωμί του. Αλλά η μεγάλη αυτοκρατορική παράδοση είναι ακόμη ζωντανή μέσα του· τον κρατά όρθιο, και, όταν μπαίνει στην υπηρεσία ενός παντοδύναμου κράτους, του επιτρέπει να κοιτάζει τα μεγαλεία των βασιλέων και των ευγενών με το ψυχρό μάτι ενός αντικειμενικού παρατηρητή, χωρίς να ξιπάζεται ».