Οι επιδράσεις της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη στο έργο του Κορνήλιου Καστοριάδη

Στη μελέτη αυτή η κυρία Αναστασία Οικονόμου ερευνά διεξοδικά ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της σύγχρονης πολιτικής κοινωνίας: εκείνο της ενεργητικής συμμετοχής των πολιτών στα πολιτικά δρώμενα. Πρόκειται για ένα διαχρονικό ζήτημα που απασχολεί τόσο τους απλούς ανθρώπους όσο και τους διανοητές από την εποχή του Αριστοτέλους μέχρι σήμερα. Αντίθετα με τον Πλάτωνα που θεωρούσε ότι οι πολιτικές αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από τους πλέον σοφούς και ενάρετους (τους φιλοσόφους – βασιλείς), ο Αριστοτέλης πίστευε ότι οι πολλοί ενίοτε, όταν συνέλθουν για να αποφασίσουν περί πολιτικών ζητημάτων, ίσως είναι ικανότεροι στην κρίση τους από τον «σπουδαῖον», γιατί είναι πλέον αρμόδιοι να κρίνουν τις υποθέσεις και τους νόμους που τους αφορούν, επί πλέον δε αθροιστικά ομοιάζουν με ένα άνθρωπο που διαθέτει πολλαπλάσια δύναμη σώματος και μυαλού από ένα συνηθισμένο μέλος της κοινωνίας (Πολιτικά, Γ 1281 a 43 κ.ε.). Η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων ήταν τόσο σημαντική για τον φιλόσοφο – έστω και αν σε ορισμένα χωρία των Πολιτικῶν του (Γ 1281 a 34, 1284 b 28 – 34, 1288 a 15 – 19, Η 1325 b 10 – 13) αυτός υποστηρίζει ότι εκείνοι που υπερέχουν ως προς την αρετή των άλλων πρέπει να αναλαμβάνουν τα ηνία της πόλης – ώστε αυτός ορίζει τον πολίτη ως εκείνον που μετέχει «κρίσεως καὶ ἀρχῆς» (Πολιτικά, Γ 1275 a 22 – 23). Την άποψη αυτή υπερασπίζονται, όχι μόνο οι περισσότεροι από τους σύγχρονους πολίτες, αλλά και σπουδαίοι στοχαστές της εποχής μας, όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο οποίος υποστηρίζει ότι η συμμετοχή όλων με δημοκρατικές διαδικασίες στη λήψη πολιτικών αποφάσεων και στη θέσπιση των νόμων, αποτελεί τη βάση της άμεσης δημοκρατίας, του μόνου σωστού και δίκαιου πολιτεύματος που μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε μέσω της τοπικής αυτοδιοίκησης είτε μέσω δημοψηφισμάτων, ακόμα και σε υπερμεγέθεις πολιτικές κοινότητες. Και οι δύο διανοητές επισημαίνουν ακόμη ότι προ-κειμένου να επιτευχθεί η κοινωνική ευημερία, πρέπει να υπάρχει στις πόλεις ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη και αλληλεγγύη. Πρέπει επίσης τόσο οι άρχοντες όσο και οι αρχόμενοι να έχουν λάβει τη σωστή παιδεία, η οποία θα τους καταστήσει ικανούς πολιτικούς και ενάρετους πολίτες. Διαβάζοντας τη μελέτη της κυρίας Οικονόμου για τις επιδράσεις της αριστοτελικής φιλοσοφίας στο έργο του Κορνήλιου Καστοριάδη, διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για μια σημαντική συμβολή στην επίλυση των βασικών προβλημάτων που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο.

Η συγγραφέας – μέσα από τη λεπτομερή γνώση των έργων τόσο του Αριστοτέλους όσο και του Καστοριάδη – μας οδηγεί μεθοδικά και σίγουρα στον σχεδιασμό μιας καλύτερης, ειρηνικής και ευτυχισμένης κοινωνίας.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΜΑΡΑΓΓΙΑΝΟΥ Καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών