Ο Προυστ αντίδοτο στην κατάρρευση

Διαλέξεις στο στρατόπεδο Γκριαζόβιετς

Πώς μια σειρά προφορικών διαλέξεων σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης μπορεί όχι απλώς να αφορά, αλλά να σώζει από την έσχατη εξαθλίωση, πάει να πει την απώλεια της ανθρώπινης ιδιότητας 400 Πολωνούς αξιωματικούς; Πώς είναι δυνατόν η ζωή 400 αιχμαλώτων πολέμου να εξαρτάται κι εν τέλει να σώζεται χάρη στην από μνήμης περιγραφή του πολύτομου μυθιστορηματικού έργου του Προυστ, Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο; Πώς είναι δυνατόν άνθρωποι η ψυχική και σωματική υγεία των οποίων κρέμεται από μια κλωστή να βρίσκουν πρακτικό αποκούμπι στην από δεύτερο χέρι περιγραφή της ζωής στα αριστοκρατικά παρισινά σαλόνια του 19ου αιώνα; Ο Πολωνός αξιωματικός Γιόζεφ Τσάπσκι, ένας από τους ελάχιστους επιζήσαντες της σφαγής του Κατύν, βρίσκεται εν συνεχεία έγκλειστος για δέκα οκτώ μήνες στο στρατόπεδο του Γκράζοβιετς στη Ρωσία. Η βαθιά του αγάπη για τη λογοτεχνία, και ειδικότερα, για το ιλιγγιώδες ύφος του Προυστ, που αναλύει με λεπτότητα και λεπταισθησία ωρολογοποιού την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, τον ωθούν στην πραγματοποίηση μιας σειράς διαλέξεων η οποία αποτέλεσε για κείνον και τους συγκρατούμενούς του τη μοναδική διέξοδο από τον εφιάλτη της καθημερινότητας των στρατοπέδων. Η νοερή μετάβαση σ’ έναν κόσμο που βρίσκεται στους αντίποδες της δικής τους συνθήκης, η ικανότητα του Τσάπσκι να ζωντανεύει τις πιο λαμπρές σελίδες του Προυστ, τις οποίες ως πραγματικός λάτρης της λογοτεχνίας έχει αποστηθίσει και κουβαλάει ως φυλαχτό μέσα του, συγκρατούν τους εξαθλιωμένους αιχμαλώτους στον κόσμο των ζωντανών. Το βιβλίο αυτό αποτελεί την έμπρακτη απάντηση, το απαράμιλλο πειστήριο της ιαματικής, αν όχι και θαυματουργικής δύναμης της λογοτεχνίας.

ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΓΡΑΨΑΝ:

Αυτό είναι ο άνθρωπος…
Ο πρωτομάρτυρας Λέβι, στην κόλαση του Αουσβιτς, κατά τη σύντομη διαδρομή ώς τα μαγειρεία, απαγγέλλει Δάντη στον φίλο του Ζαν Σαμουέλ. Δεν είναι ο μόνος, μας θυμίζει ο Τσβετάν Τοντόροφ (Απέναντι στο ακραίο) που αφιερώνει ένα κεφάλαιο στην αισθητική εμπειρία μέσα στα στρατόπεδα.
Η Μίλενα και η Μαργκαρέτε κρύβονται για να συζητήσουν για τον Κάφκα, ένας νεαρός κομμουνιστής ανακαλύπτει μαγεμένος την Αισθηματική αγωγή και ο Χέρλινγκ-Γκρουτζίνσκι, στα στρατόπεδα της Βολόγκντας, τις Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων. Η Σαρλότ Ντελμπό είναι διατεθειμένη να ανταλλάξει τη μερίδα ψωμιού μιας μέρας για έναν Μολιέρο και ο Λέβι ακόμα και τη σούπα του για λίγους στίχους! Η Γκίνσπουργκ συνήθιζε ν’ απαγγέλλει για ώρες από στήθους ποίηση και πεζογραφία, και μια φορά, στο τρένο προς το Βλαδιβοστόκ, απήγγειλε ολόκληρο τον Ευγένιο Ονιέγκιν, μπροστά στους δύσπιστους δεσμώτες της, κερδίζοντας το στοίχημα.

   Αριστοτέλης Σαΐνης, www.efsyn.gr, 6.6.2021

Μελετώντας Προυστ στα γκουλάγκ
Ο Γιόζεφ Τσάπσκι γεννήθηκε το 1896 στην Πράγα. Στην πορεία της μακράς ζωής του –πέθανε σχεδόν αιωνόβιος το 1993– διέπρεψε ως ζωγράφος, συγγραφέας και κριτικός τέχνης. Ταυτόχρονα όμως, όλη η ζωή του συνυφάνθηκε με την τραγική μοίρα της Ευρώπης του 20ού αιώνα. Ως φοιτητής στο πανεπιστήμιο της Πετρούπολης, βρέθηκε το 1917 στη Ρωσία και παρασύρθηκε στη δίνη της Επανάστασης. Λίγο αργότερα, απαρνήθηκε τον πασιφισμό του και πολέμησε με τον πολωνικό στρατό εναντίον των Σοβιετικών. Μετά από κάποια χρόνια μποέμικης ζωής στο Παρίσι, όπου άρχισε σιγά σιγά ν’ αναγνωρίζεται ως ζωγράφος, το 1939 στρατεύτηκε εκ νέου, ως αξιωματικός αυτή τη φορά, στον πολωνικό στρατό. Αιχμαλωτίστηκε από τους Σοβιετικούς στο Λβοβ, και προοριζόταν να σφαγιαστεί στο Κατύν, μαζί με τους περισσότερους από 20.000 Πολωνούς που δολοφονήθηκαν εκεί κατ’ εντολή της σοβιετικής ηγεσίας. Χάρη όμως σε κάποια ανεξήγητη μοίρα, ήταν ανάμεσα στους μόλις 395 αξιωματικούς που τελικά γλίτωσαν την εκτέλεση. Έζησε για σχεδόν δύο χρόνια αιχμάλωτος σε στρατόπεδα στη Ρωσία, πρώτα στο Σταρομπιέλσκ κι έπειτα στο Γκριαζόβιετς. Μετά την απελευθέρωσή του, επέστρεψε και πάλι στη Μόσχα, αναζητώντας μάταια τα ίχνη των σφαγιασθέντων συντρόφων του. Με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαταστάθηκε οριστικά στο Παρίσι, όπου αφοσιώθηκε στη ζωγραφική και τη συγγραφή.

   Γιώργος Πινακούλας, https://pantodapa.wordpress.com, 20.5.2021

Σκασιαρχείο από την πραγματικότητα
Το ίδιο το lockdown, τουλάχιστον για τους περισσότερους, δεν ήταν παρά μια χλωμή απομίμηση εγκλεισμού, τόσο συγγενική προς τον αυθεντικό εγκλεισμό όσο και το συνάχι με την πνευμονία
«Βλέπω ακόμα τους συντρόφους μου στριμωγμένους κάτω από τα πορτρέτα του Μαρξ, του Ενγκελς και του Λένιν, ξεθεωμένους από τη δουλειά στο κρύο που έπεφτε ίσαμε τους μείον σαράντα πέντε βαθμούς, να ακούν τις διαλέξεις μας για θέματα τόσο απομακρυσμένα από αυτό που ζούσαμε. Συλλογιζόμουνα τότε με συγκίνηση ότι ο Προυστ, μέσα στην υπερθερμασμένη και επενδυμένη με φελλό κάμαρά του, θα ένιωθε πολύ ξαφνιασμένος και ίσως συγκινημένος μαθαίνοντας πως, είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του, κάποιοι φυλακισμένοι Πολωνοί, μετά από μια ολόκληρη μέρα μέσα στο χιόνι και στο κρύο (…) άκουγαν με έντονο ενδιαφέρον την ιστορία της δούκισσας ντε Γκερμάντ, τον θάνατο του Μπεργκότ και όλα όσα μπορούσα να θυμηθώ από εκείνον τον κόσμο των πολύτιμων ψυχολογικών ανακαλύψεων και της λογοτεχνικής ομορφιάς». ΓΙΟΖΕΦ ΤΣΑΠΣΚΙ (1944)

   Πέτρος Τατσόπουλος, www.in.gr, 9.5.2021

Γιόζεφ Τσάπσκι: ζωγράφος, κρατούμενος και μαθητής του Προυστ – του Τζον Γκρέι
Το πρωί της 2ας Σεπτεμβρίου 1939, ο Πολωνός ζωγράφος Γιόζεφ Τσάπσκι, σαράντα τριών ετών τότε, έκρυψε έναν λεπτό τόμο με τα απομνημονεύματα του Αντρέ Ζιντ στην τσέπη του πανωφοριού του κι έφυγε για να πολεμήσει τις προελαύνουσες ναζιστικές δυνάμεις. Σ’ ένα μυστικό πρωτόκολλο του γερμανοσοβιετικού συμφώνου που εγγυόταν μη επίθεση μεταξύ των δύο δυνάμεων, το οποίο επισημοποιήθηκε στις 23 Αυγούστου, ο Στάλιν και ο Χίτλερ είχαν συμφωνήσει να διαλύσουν το πολωνικό κράτος και να μοιράσουν τα εδάφη και τον πληθυσμό του. Δεκαέξι μέρες μετά τη γερμανική εισβολή, σοβιετικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Πολωνία από τα ανατολικά. Καθώς είχε περικυκλωθεί από γερμανικές και σοβιετικές δυνάμεις στο Λβοβ, η μονάδα του Τσάπσκι υποχρεώθηκε να παραδοθεί. Οι Γερμανοί παρέδωσαν τις πολωνικές δυνάμεις στους Σοβιετικούς, κι εκείνος έζησε δύο χρόνια έγκλειστος στα σοβιετικά στρατόπεδα.

   μτφρ Θοδωρής Σταμάτης, https://frear.gr, 9.5.2021

Ο Προυστ, αντίδοτο στον πόλεμο
Οι διαλέξεις που κράτησαν όρθιους Πολωνούς αιχμαλώτους το 1940-41
«Συλλογιζόμουνα τότε με συγκίνηση ότι ο Προυστ, μέσα στην υπερθερμασμένη και επενδυμένη με φελλό κάμαρά του, θα ένιωθε πολύ ξαφνιασμένος και ίσως συγκινημένος μαθαίνοντας πως, είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του, κάποιοι φυλακισμένοι Πολωνοί, μετά από μια ολόκληρη μέρα μέσα στο χιόνι και στο κρύο, που άγγιζε συχνά τους μείον σαράντα βαθμούς, άκουγαν με έντονο ενδιαφέρον την ιστορία της δούκισσας ντε Γκερμάντ, τον θάνατο του Μπεργκότ και όλα όσα μπορούσα να θυμηθώ από εκείνον τον κόσμο των πολύτιμων ψυχολογικών ανακαλύψεων και της λογοτεχνικής ομορφιάς».

Ηλίας Μαγκλίνης, www.kathimerini.gr, 26.4.2021