Ο κούκος και τ' αηδόνι

Ο Κούκος και τ’ Αηδόνι είναι το προαιώνιο παιχνίδι της αμαρτίας. Μια τέλεια στημένη δίκη, με μάρτυρες, ενόρκους, κατηγορούμενους και δημόσιους κατηγόρους. Μια δίκη που κοντολογίς έχει τα πάντα· δεν έχει όμως δικαστές. Ένας αιώνας μετά, και δεν έχει δικαστεί κανείς, εκτός από τη λοιδορία των έξι, ένα ανέκδοτο για «αφελή παιδιά» που δεν είναι καν κοινοποιήσιμο.

Οι νεκροί όμως δεν ξεχνούν. Οι νεκροί είναι η Μνήμη. Πέντε απόκοσμες ερίνυες γυναικείες Μορφές, έρχονται από τον κόσμο των Νεκρών, για να θυμίσουν σε εμάς τους απόγονους, εμάς τους Έλληνες, αυτό που δεν μπορούμε να ξεχάσουμε· την Ιστορία μας. Τα ονόματα των Μορφών αυτών δεν είναι τυχαία: είναι η Ιστορία που μαϊμουδίζει, η Τιμωρία, που είναι τυφλή γι’ αυτό και αναμάρτητη, η Μνήμη, που ευτελίστηκε σε ένα στόμα που εξιστορεί ξανά και ξανά όσα έζησε και, τέλος, η Αλήθεια, που όσο παμπάλαια κι αν είναι άλλο τόσο ολοκαίνουργια φαντάζει. Η αλήθεια δεν παλιώνει ποτέ. Μητέρα αυτών των κορών της κολάσεως είναι η Ανάγκη. Οι αρχαίοι την είχαν για θεά και εμείς οι νεότεροι αμβλυνόμενη υποτακτικιά κάτω από το βαρύ ζυγό της συνήθειας. Ο Κούκος και τ’ Αηδόνι είναι οι δυο αιώνιοι μονότονοι δικαστές που σιγοψιθυρίζουν στο αυτί του νεοέλληνα της Βαβέλ, ότι η Ιστορία δεν ήταν εχτές – η Ιστορία είναι σήμερα. Όχι κατ’ ανάγκη η ιστορία της Μικρασιατικής Καταστροφής αλλά η Ιστορία του ανθρώπου που αγωνίζεται να βρει διέξοδο από την προδιαγεγραμμένη μοίρα του. Αυτό εξάλλου δεν προσπάθησαν ο Οιδίποδας, ο Οδυσσέας κι η Κασσάνδρα;

Πόρνες, νόθα, δαιμονισμένοι και άγιοι· ανατολίτικα σερμπέτια και ελληνική σπιρτάδα παρελαύνουν στις σελίδες ενός άκρατα δραματοποιημένου μυθιστορήματος. Τώρα πια μένει στο κουράγιο του αναγνώστη να τοποθετήσει τον εαυτό του στο περιθώριο που του αναλογεί και εντελώς ταπεινωμένος για την παρούσα κατάντιά του να βρει το θάρρος να ξανακαινουργιώσει οικοδομώντας βήμα - βήμα την καινούργια Ελλάδα και γιατί όχι τον καινούργιο κόσμο.

Λίγα λόγια από τον συγγραφέα:
 
Η προσωπική μου μικρή εμπειρία σε ό,τι αφορά όχι τόσο τη σύλληψη, αλλά τη συγγραφή και την ολοκλήρωση ενός βιβλίου είναι πως πρόκειται για κάτι αναπόφευκτο, σχεδόν μοιραίο θα έλεγα. Αυτό τουλάχιστον συνέβη στη δίκη μου περίπτωση. Χιλιάδες απειροελάχιστα καθημερινά και «άνευ σημασίας» ερεθίσματα, ως επι το πλείστον ασύνδετα μεταξύ τους, ωριμάζουν στο σκιερό μυαλό του ανθρώπου, που εκφράζεται μέσω της γραφής και σαν έρθει το πλήρωμα του χρόνου, γίνεται ένα αδιάκοπο εσωτερικό μουρμούρισμα, υπαγορεύει και εσύ γράφεις. Όλη η διεργασία, λοιπόν, σε εμένα προσωπικά τουλάχιστον είχε γίνει πριν πιάσω μολύβι και χαρτί. Όταν έφτασε η ώρα να πιάσω το μολύβι από εκεί και πέρα ήμουν πλέον ο στενογράφος του πιο συμπτυγμένου Υπερεμού μου.
Πάραυτα θα σας πω δυο περιστατικά που μου έτυχαν πολύ χαρακτηριστικά και καθοριστικά για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου. Όταν άρχισα να πηγαίνω Β’ Δημοτικού στις 14 Σεπτεμβρίου μέρα μνήμης της Μικρασιατικής Καταστροφής και ταυτόχρονα ήμερα εθνικής γιορτής για τους γείτονες -γιορτάζουν την μέρα της απελευθέρωσής τους και την ίδρυση του νεοσύστατου τουρκικού κράτους από τον Κεμάλ Αττατούρκ-, ζήτησα στην αρχή της μέρας από τον διευθυντή του σχολείου να μιλήσω στα παιδιά μέτα την προσευχή για αυτό, δηλαδή να πω δυο λόγια για την ημέρα αυτή, δυο λόγια για τις γιαγιάδες και τους παππούδες μας. Μου είπε πως είμαι πολύ μικρός για κάτι τέτοιο: «Εσύ βρε μπόμπιρα θα μιλήσεις για την Μικρασιατική Καταστροφή;» Εκεί πείσμωσα πάρα πολύ, όμως ταυτόχρονα συνειδητοποίησα πόσο αδύναμος είναι τελικά ο προφορικός λόγος σε σχέση με τον γραπτό, γιατί στον γραπτό λόγο δεν κρίνεις της αξιοσύνη του συνομιλητή σου από το ύψος του αλλά από τη νοητική του ολκή. Σκέφτηκα λοιπόν από μέσα μου: «Α έτσι μου είστε! Λοιπόν εγώ θα γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο γι αυτό το θέμα και μάλιστα με τέτοιο τρόπο που να μην μπορείτε παρά να με προσέξετε». Ξαφνικά ένιωσα ισχυρός. Ένα μολύβακι της δεκάρας μπορεί, δύναται, όχι βέβαια πάντα, να σε καθηλώσει όπως ακριβώς η κάννη ενός πολυβόλου, αρκεί να ξέρεις καλό σημάδι.
Το δεύτερο έχει να κάνει με ένα κακόγουστο ουσιαστικό που χρησιμοποιήθηκε το 2012 σε κάποιο βιβλίο ιστορίας της ΣΤ’ δημοτικού στο όποιο αναφέρθηκε το ποδοπάτημα των αλλοφρόνων από την απόγνωση κατακρεουργημένων χριστιανών στην προκυμαία της Σμύρνης ως συνωστισμός. Όταν όμως μεγαλώνεις με μια φωτογραφία της προγιαγιάς σου που φαίνονται μόνο τα δυο της δάκτυλα γιατί τα υπόλοιπα είναι πετσοκομμένα από τους Τσέτες, τότε ξέρεις από πρώτο χέρι πολύ καλά πως η ιστορία δεν διαβάζεται, αλλά κληρονομείται. Αυτή λοιπόν η βαριά κληρονομιά μου είναι το μυθιστόρημα «Ο Κούκος και τ’ αηδόνι».
  
Εμμανουήλ Γιουβανόπουλος

Σημείωμα του Εκδότη

Ο κούκος και τ ́ αηδόνι είναι ένα καρμικό ταξίδι στην ταραγμένη περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής από έναν ιδιαίτερα νέο πεζογράφο. Η φρίκη της Μικρασιατικής Καταστροφής δοσμένη μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των μυθιστορηματικών ηρώων με μια ιστορία αγάπης στο επίκεντρο, ή καλύτερα έναν πόλεμο, τον πόλεμο της Σμυρνιάς Αγγελικώς και του Αγαρηνού Μεχμέτ! Έναν πόλεμο αδυσώπητο, φτιαγμένο από μίσος, πάθος και αγάπη! Μια γυναίκα του σήμερα κατεβαίνει στον Άδη για να ακούσει τις διηγήσεις των νεκρών και να διατηρήσει τη Μνήμη. «Η θύμηση όμως έχει πάντα θύματα», όπως γράφει ο Εμμανουήλ Γιουβανόπουλος. Γιατί το ταξίδι στο πιο εφιαλτικό κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας, δεν μπορεί παρά να είναι επώδυνο όταν το καύσιμο είναι η αλήθεια που με δυστοκία γεννιέται μέσα από τις συγκλονιστικές ιστορίες των ανθρώπων που τις βίωσαν.

Ο συγγραφέας έρχεται έναν αιώνα μετά να δικαιώσει τα θύματα. Άλλωστε κανένας δεν ξέρει τι σώζει καμιά φορά έναν ζωντανό, «μπορεί να είναι ένα ποτήρι δροσερό νερό, μπορεί ένα καφεδάκι κι ένα λουκούμι, καμιά φορά μπορεί και μια κουφάλα δέντρου». Όμως έναν νεκρό τον σώζει η μνήμη των ζωντανών. «Κι είναι θεριό ανήμερο αλήθεια ο άνθρωπος, το μεγαλύτερο απ’ ούλα θαρρείς, ικανό να κάνει το πιο τρανό κακό, και ικανό να αντέξει τη μεγαλύτερη συμφορά».

Τέλος, αξίζει να σταθούμε και να αφουγκραστούμε τη βαθιά ανησυχία του εντεκάχρονου Εμμανουήλ για τη χώρα μας αλλά και την ανθρωπότητα: «Γιομάτος, σου λέγω, ετούτος ο ντουνιάς Ιούδες και Πόντιους Πιλάτους». Επίκαιρος συλλογισμός, τόσο αν αναλογιστεί κανείς ότι απηχεί την άποψη ενός παιδιού του καιρού μας, όσο και αν ανατρέξει στην ειδησεογραφική επικαιρότητα με τα αποτρόπαια εγκλήματά της που άλλοι διαπράττουν και άλλοι νίπτουν τας χείρας τους γυρνώντας αλλού το κεφάλι. Και αν κάτι συντηρεί την
ελπίδα μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα της διαστροφής και της αυτοκαταστροφής είναι ότι αυτά τα λόγια απηχούν τον προβληματισμό ενός εντεκάχρονου αξιόλογου και πολλά υποσχόμενου συγγραφέα.

Κωνσταντίνος Ι. Γκοβόστης