Ο βασιλιάς Pιχάρδος ο Γ΄

Το Ριχάρδος ο Γ’ (αγγλικά: Richard III) είναι ιστορικό θεατρικό έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, που πιστεύεται ότι έχει γραφτεί γύρω στο 1593. Απεικονίζει τη μακιαβελική άνοδο στην εξουσία και την επακόλουθη σύντομη βασιλεία του βασιλιά Ριχάρδου Γ’ της Αγγλίας. Το έργο είναι ομαδοποιημένο μεταξύ των ιστοριών του πρώτου Folio και ταξινομείται πιο συχνά ως τέτοιο. Περιστασιακά, όμως, όπως και στην quarto έκδοση, χαρακτηρίζεται ως τραγωδία. Ο Ριχάρδος ο Γ’ ολοκληρώνει την πρώτη τετραλογία του Σαίξπηρ (που περιέχει επίσης τα μέρη 1-3 του Ερρίκου του ΣΤ’).

Η ειρήνη και η ευημερία φαίνεται να έχουν επιστρέψει στην Αγγλία, μετά από έναν μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο. Εγγυητής αυτής της ευημερίας είναι ο βασιλιάς Εδουάρδος, της δυναστείας των Γιορκ. Όμως, ο μικρότερος αδελφός του Βασιλιά, Ριχάρδος, αν και πολύ πίσω στη σειρά διαδοχής του στέμματος, επιθυμεί την εξουσία. Χωρίς αναστολές και με μια εκμαυλιστική γοητεία, χρησιμοποιεί τη βία, τη διπλωματία, την πειθώ, τη σαγήνη και ενεργοποιεί όλα τα μέσα που διαθέτει, για να υπερπηδήσει όσα εμπόδια του κλείνουν το δρόμο προς την κορυφή.

Το Εθνικό Θέατρο έχει παρουσιάσει το «Ριχάρδο Γ» δύο φορές στην ιστορία του: το 1939 σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη με τον Aλέξη Μινωτή και το 1960 σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή με τον ίδιο να ερμηνεύει πάλι τον κεντρικό ρόλο.

Eίναι θρίαμβος -και θρίαμβος όχι κοινός- της τέχνης ενός μεγάλου δραματουργού να έχει υψώσει σε ήρωα τραγωδίας πρόσωπο τόσο εγκληματικό καθώς ο Ριχάρδος του Γκλόστερ. Για την ακρίβεια, βρισκόμαστε εδώ μπροστά σε μια πρόκληση: Η τραγωδία δεν απαιτεί βέβαια ήρωες που να είναι υποδείγματα αρετής^ δεν μπορεί όμως και να πετυχαίνει τις οφειλόμενες αντιδράσεις μέσα στην ψυχή του θεατή όταν υψώνει σε σύμβολα πρόσωπα αποκρουστικά, που να ευχόμαστε τη συντριβή τους. […] Ο Ριχάρδος έχει γιγαντωθεί κάνοντας εγκλήματα. Καταλαβαίνουμε πως η βασιλεία του πρέπει να είναι ένας εφιάλτης για τους τρίτους, πως ο ίσκιος του πέφτει γύρω μολυβένιος, πως η παρουσία του αλλάζει το νόημα των στιγμών. Λογικά, θα έπρεπε να ευχόμαστε την καταστροφή του – και πραγματικά την ευχόμαστε. Την ίδια στιγμή ωστόσο νιώθουμε πως όταν αυτός λείψει, κάποιο ανεξήγητου μεγέθους ανθρώπινο υπόδειγμα θα χαθεί: κάποιο υπόδειγμα που ενσαρκώνει το εωσφορικό στοιχείο χωρίς ποτέ να παύει και να είναι συνεπέστατα ανθρώπινο. Στον εικονοκλαστικό διονυσιασμό του μέσα, υπάρχει κάτι το τιτανικό, που παίρνει καθαυτό ηρωικές διαστάσεις. Και το δέος που εμπνέει, περιέχει την αισθητική κατηγορία του Υψηλού. Ο Ριχάρδος συναρπάζει με την ένταση ενός ζοφερού μεγαλείου. Αγγελος Τερζάκης