Οι εχθροί

Για να κατανοήσει κανείς το έργο αυτό του Γκόρκυ, τους χαραχτήρες των πρωταγωνιστών του, τα μηνύματα και τους προβληματισμούς του, πρέπει πρώτα-πρώτα να λάβει υπ’ όψη του ότι το έργο αυτό γράφτηκε γύρω στα 1905-1906, δηλαδή λίγο μετά την επανάσταση του 1905, τη γενική πρόβα της μεγάλης Οχτωβριανής Επανάστασης του 1917.
Όλα τα πρόσωπα του έργου, αποτελούν “κλασσικούς” εκπρόσωπους κοινωνικών τάξεων, που όμως εμφανίζονται με τις παραλλαγές και τις ιδιορρυθμίες τους, όπως ακριβώς εμφανίζονται και στη ποικιλόμορφη πραγματικότητα.
Όπως γίνεται πριν από κάθε μεγάλη επανάσταση, έτσι και πριν απ’ τη ρωσική επανάσταση, αρχίζει σιγά-σιγά το ταξικό ξεκαθάρισμα. Η κοινωνία είναι πιο δυνατή απ’ το άτομο. Κάθε άτομο αναγκάζεται να πάρει μια θέση, να ξεκαθαρίσει τη θέση του στην επικείμενη σύγκρουση. Τα συναισθήματα μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα, οι ευσεβείς πόθοι της συμφιλίωσης των δύο “εχθρικών” στρατοπέδων, των αστών-βιομηχάνων και των εργατών, αποδεικνύονται γελοίοι απ’ οποιαδήποτε πλευρά κι αν προέρχονται. Ο αστός γίνεται περισσότερο αστός, ο προλετάριος περισσότερο συνειδητοποιημένος προλετάριος. Πόσο αριστουργηματικά στ’ αλήθεια παρουσιάζει ο Γκόρκυ στο έργο αυτό την επίδραση της ταξικής πάλης πάνω στην ψυχολογία των ανθρώπων. Η φιλελεύθερη κυρία, η γυναίκα του βιομήχανου Ζαχάρ, που πάντα θεωρούσε τη πολιτική σαν μια σαλονίσια κουλτουριάρικη απασχόληση, στο τέλος αναφωνεί: “ο σοσιαλισμός είναι για την Ευρώπη, όχι για μας! Ας ασχολούνται με την πολιτική, όχι όμως με το σοσιαλισμό”.